BIJNIERHORMONEN IN SPEEKSEL (STRESS TEST)
BIJNIERHORMONEN IN SPEEKSEL (STRESS TEST)

- Test voor het meten van de bijnierfunctie en 
het vermogen van het lichaam om stress te hanteren

In deze test wordt het gehalte van de door de bijnierschors geproduceerde hormonen (vrij) cortisol en DHEA(-S ) in speeksel gemeten. De gehalten worden gemeten in vier speekselmonsters die op vier vaste tijdstippen in de loop van 24 uur verzameld zijn. Hierdoor wordt informatie verkregen over het niveau van genoemde hormonen in de loop van de dag. Dit is met name van belang voor het cortisol, dat een duidelijk circadiaan ritme vertoont, met een hoge piek ’s morgens en een geleidelijke afname in de loop van de dag tot middernacht. Het DHEA-S vertoont een minder uitgesproken (zwak) circadiaan ritme, met een min of meer stabiel niveau vanaf zo’n 12.00 uur ’s middags tot ’s avonds. De gehalten van (vrij) cortisol en DHEA-S in speeksel vertonen een goede correlatie met de gehalten in bloed (plasma).1,2,6 Voor het meten van hypercortisolisme (een te hoge cortisolproductie) is de speeksel test zelfs een gevoeligere methode gebleken.1 De test geeft informatie over het functioneren van de hypothalamus-hypofyse-bijnier as (zie volgende kopje), over de bijnierfunctie en over het vermogen van het lichaam om stress te hanteren

CORTISOL EN DHEA

Cortisol is het belangrijkste door de bijnieren geproduceerde steroïd hormoon . De productie van dit hormoon staat onder invloed van de hypothalamus. De hypothalamus scheidt onder stressvolle omstandigheden corticotrophin releasing factor (CRF) uit dat de hypofyse aanzet tot de uitscheiding van adrenocorticotroop hormoon (ACTH). Dit ACTH zet de bijnierschors aan tot de vorming van cortisol, dat er onder andere via de stimulatie van de vorming van glucose, voor zorgt dat voldoende brandstof beschikbaar is om adequaat op de stress te reageren. Na afloop remt het cortisol via een negatieve feed back de productie van CRF en ACTH weer. 
De cortisol productie is onderhevig aan een dag-nacht ritme, met een hoge piek ’s morgens en een afname in de loop van de dag, met het laagste niveau rond middernacht. Als gevolg van stress (lichamelijk of fysiek) kan het cortisol niveau (tijdelijk- zolang de stress duurt) van dit ritme afwijken (verhoogd zijn) doordat het feed back mechanisme (tijdelijk) wordt overruled door de stressor. 
Door het meten van het cortisol gehalte op vier vaste tijdstippen in de loop van 24 uur, wordt een beeld verkregen van het vermogen van de persoon om de stress waar hij/zij aan blootstaat te hanteren.
Een ander door de bijnieren geproduceerd hormoon is het steroïd hormoon DHEA dat in de circulatie met name aanwezig is in zijn gesulfoneerde vorm DHEA-S. DHEA is een intermediair in de productie van de hormonen testosteron, estradiol en estron. Het in de circulatie (en speeksel) aanwezige DHEA-S vertoont slechts een zwak dag-nacht ritme.

Door behalve cortisol ook DHEA-S te bepalen en deze uit te zetten tegen de cortisol waarde, wordt waardevolle extra informatie verkregen over het functioneren van de bijnieren.

Wanneer is het zinvol om cortisol en DHEA-S in speeksel te bepalen?

  • Anorexia
  • Depressie
  • Problemen van het Immuunsysteem (cortisol heeft een ontstekingsremmende en afweeronderdrukkende werking)5
  • Menstruatie klachten (cortisol wordt gevormd uit progesteron en bij een verhoogd cortisol (stress) zal deze omzetting versneld plaatvinden, wat effect kan hebben op het progesteron niveau. DHEA is de voorloper van estron en estradiol).
  • (Chronische) Moeheid/ Uitputting/ Overspannenheid/Burn out.
  • Overgewicht
  • Schizofrenie
  • Slapeloosheid (een te hoog cortisol niveau kan een rol spelen)3
  • Problemen met de Suikerstofwisseling (o.a. Hypoglycemie)
  • Problemen met de Schildklierfunctie (hoge cortisol niveaus kunnen de schildklierfunctie remmen en tot hypothyroïdie leiden).4
  • (Chronische) Stress  
  • Nagaan van het effect van een therapie gericht op het corrigeren van het cortisol (en/of DHEA) niveau.

LITERATUUR:

  1. Vining R.F. et al. Salivary cortisol: a better measure of adrenal cortical function than serum cortisol. Ann Clin Biochem 20:329, 1983.
  2. Reid J.D. et al. The relationship of serum and salivary cortisol in a sample of healthy elderly. J. Gerontol. 47:176, 1992.
  3.  Born J et al. Night-time plasma cortisol secretion is associated with specific sleep stages. Bio Psychiat. 21:p.1415 1986.
  4. Barnes BO et al.. Hypothyroidism: the unsuspected illness. P 206-207. Harper and Row Pub NY 1976.
  5. Hiemke C et al. Circadian variations in antigen-specific proliferation of human T lymfocytes and correlation to cortisol production. Psychoneuroendocrin. 20: 335, 1994.
  6. Lac G et al. Steroïd assays in saliva: a methodto detect plasmatic contaminations. Archiv. Int. Physiol. Biochem. Biophy. 101:p.257, 1993.
Share by: